درباره آخرین فرعی خیابان «دانش غربی» مشهد | کوچه «طاهایی»، از تیمارگر جان تا سازنده انسان
کوچه استاد طاهایی، یا همان کوچه بیمارستان دویست‌تختخوابی سابق، که روزگاری بخشی از باغ‌های ارگ حکومتی شهر مشهد بوده نامش را به‌واسطه کاربری یکی از ساختمان‌هایش دارد: ساختمان بیمارستان.
به گزارش شهرآرانیوز؛ کوچه استاد‌طاهایی، یا همان کوچه بیمارستان دویست‌تختخوابی سابق، یکی از کوچه‌هایی است که نامش را به‌واسطه کاربری یکی از ساختمان‌هایش دارد: ساختمان بیمارستان. این کوچه در نخستین سال‌های ایجاد، یکی از مهم‌ترین مراکز درمانی شهر بوده و در دهه‌های اخیر نیز مراکز فرهنگی فراوانی در آن وجود داشته است.
این کوچه همچنین با‌توجه‌به عمر صدساله خود، با اسامی مختلفی در بین مردم شناخته می‌شده که برخی از این اسامی رسمی و برخی دیگر تنها مورد‌استفاده مردم بوده و در اسناد رسمی به آنها اشاره‌ای نشده است. سطر‌های پیش رو نقبی است بر تاریخ این کوچه و نام‌هایش.
نام‌های کوچه «دویست‌تختخوابی» در گذر زمان
قدیمی‌ترین نام این مسیر که هنوز هم مورد‌استفاده برخی قدیمی‌های مشهد قرار می‌گیرد و می‌توان آن را مشهورترین نام کوچه هم دانست، عنوان کوچه بیمارستان دویست‌تختخوابی یا به صورت خلاصه کوچه‌دویست‌تختخوابی است.
این نام به‌دلیل استقرار یکی از نخستین بیمارستان‌های شهر در این کوچه بر آن گذاشته شده و تا سال‌ها نام رسمی این مسیر بوده است.
البته از کوچه بیمارستان‌سوانح و کوچه بیمارستان‌شهرداری هم می‌توان به‌عنوان دیگر نام‌های این مسیر یاد کرد، اما از‌آنجایی‌که بیمارستان دویست‌تختخوابی پس از چند سال تعطیل می‌شود، شهرداری تابلوی دانش۷ را در سمت جنوبی کوچه نصب می‌کند. این نام، پس از پیروزی انقلاب، ابتدا دانش‌غربی۷ می‌شود، اما در سال‌های اخیر هم به آیت‌ا... مصباح‌یزدی۷ تغییر می‌کند.
کار به اینجا ختم نمی‌شود و شهرداری مشهد در اواخر دهه ۶۰ نام یکی از شهدای کوچه، یعنی شهید علیرضا‌نوری، را در کنار عنوان دانش‌غربی۷ روی تابلو ثبت می‌کند ولی پس از درگذشت بانو سیده‌فاطمه‌سیدخاموشی، مشهور به طاهایی، شورای‌اسلامی‌شهر مشهد مصوب می‌کند که به‌پاس خدمات دینی این خانم، نام او جانشین نام شهید‌نوری شود و این مسیر از آن‌به‌بعد کوچه خانم طاهایی می‌شود.
در‌همین‌حال مردم شهر در طول تاریخ از اسامی متعدد دیگری نیز برای معرفی این کوچه استفاده کرده‌اند؛ کوچه مکتب‌نرجس معروف‌ترین این اسامی مردمی است که به‌دلیل قرار گرفتن بنای این مکتب در ابتدای تقاطع غربی کوچه و خیابان دانش بیشتر مورد‌استفاده بانوان طلبه قرار می‌گیرد.
کوچه حسینیه‌سوم‌شعبان هم دیگر نام مردمی این کوچه است که تا دهه پیش برای معرفی این کوچه از سوی برخی از مردم استفاده می‌شده است؛ همچنین فعالیت دبستان پرتوی در این کوچه در سال‌های نه‌چندان دور سبب معرفی آن توسط برخی از مردم به‌عنوان کوچه دبستان‌پرتوی شده بود.
سرانجام اینکه با‌توجه‌به ایجاد دبیرستان‌های فرزانگان و علامه‌طباطبایی، برخی دانش‌آموزان این مسیر را به اسم کوچه مدرسه‌فرزانگان یا دبیرستان‌طباطبایی هم می‌شناسند.
بازمانده باغ ارگ حکومتی
اسناد و نقشه‌های باقی‌مانده از مشهد عهدصفوی بازگو‌کننده این مهم است که کوچه بیمارستان دویست‌تختخوابی (بانو‌طا‌هایی کنونی) در همه این دوران‌ها غیرمسکونی بوده است. اسناد موجود از سال‌های پایانی دوره صفوی هم نشان می‌دهد که این محدوده بخشی از باغ بزرگی بوده که پشت محوطه ارگ حکومتی قرار داشته است.
وضعیت منطقه در دوران افشاری و نیمه نخست دوره قاجار نسبت به سال‌های قبل تغییر چندانی نداشته است. این محدوده در نقشه ترسیم‌شده در سال۱۲۴۸خورشیدی، بخشی از فضای سبز محوطه پای‌چنار‌چاه‌نو بوده که در جنوب‌غربی شهر و به‌موازات دروازه ارگ قرار داشته است.
در نقشه‌های مشهد در اواخر دوره قاجار هم حد جنوبی این مسیر دیوار محافظ شهر و حد شمالی آن قبرستان محدوده ارگ است که در اسناد دیگر به عنوان قبرستان میرحوا از آن نام برده‌اند. این مسیر در نقشه سال ۱۳۰۳خورشیدی جایی در حدفاصل قبرستان میرحوا تا دیواره محافظ شهر قابل‌شناسایی است. البته بر‌اساس داده‌های همین نقشه و سایر اسناد باقی‌مانده از آن دوران، املاک حاشیه کوچه در هر دو طرف به چند باغ بزرگ محدود می‌شده است.
کوچه‌ای با کاربری درمانی در دوران پهلوی
سه دهه نخست سده ۱۴ خورشیدی را باید دوران تغییر وضعیت فضا‌های دو طرف مسیر مورد‌نظر از باغ به فضا‌های عمومی و مسکونی دانست. در این دوران، ابتدا باغ بزرگی که در سمت غربی کوچه قرار داشته، به قطعات کوچک‌تر تبدیل و سه کوچه بن‌بست در دل آن ایجاد شده است.
سپس در دهه۲۰، بیمارستان دویست‌تختخوابی در حاشیه شرقی این مسیر ایجاد و هم‌زمان با آن، نخستین فرعی کوچه (در قسمت شرقی آن) متولد شده است. در این دوران، کوچه مورد‌نظر از شمال به کوچه فروغ‌آذرخشی یا مسجد‌نظرکرده و از جنوب به کوچه‌حاج‌رستم که در مجاورت کال قره‌خان قرار داشته، ختم می‌شده است.
احداث دبیرستان فروغ‌آذرخشی در ابتدای دهه۳۰ سبب می‌شود این کوچه علاوه بر کاربری درمانی، کاربری آموزشی هم پیدا کند.
کوچه «دویست‌تختخوابی» پس از انقلاب
کوچه بیمارستان‌دویست‌تختخوابی هم مانند بسیاری از مسیر‌های دیگر شهر در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی تحولات گسترده‌ای را به خود دیده است. افزایش اقبال زائران به داشتن مکان مسکونی خاص خود در مشهد از‌یک‌سو و تخریب‌های انجام‌شده در پیرامون حرم‌مطهر‌رضوی برای گسترش این بافت از‌دیگرسو، تغییر بافت جمعیتی این کوچه را به‌دنبال داشته است.
بر‌همین‌اساس در شرایط کنونی، اغلب بنا‌های اولیه کوچه تخریب و به مراکز اقامتی رسمی و غیررسمی دائمی برای غیرمشهدی‌ها تبدیل شده است؛ همچنین برخی از این بنا‌ها به حسینیه‌های زائرپذیرِ خاص یک شهر یا دهستان تغییر ماهیت داده‌اند. این در حالی است که فضای سابق بیمارستان دویست‌تختخوابی اکنون در اختیار مرکز بهداشت ثامن قرار دارد و بیشتر از آنکه یک مرکز درمانی باشد، به یک مرکز پیشگیری از بیماری تبدیل شده است.
بنا‌های دبیرستان‌فروغ و دبستان‌پرتوی، هر دو، تخریب شده‌اند ولی بر وسعت فضا‌های آموزشی کوچه افزوده شده است. دلیل این مسئله از‌یک‌سو ساخت دو دبیرستان فرزانگان و علامه‌طباطبایی در محل دبیرستان تخریب‌شده فروغ و از‌سوی‌دیگر تبدیل حسینیه‌سوم‌شعبان به چند مرکز تولید محتوای آموزشی است؛ همچنین گسترش فعالیت‌های آموزشی مکتب نرجس و ایجاد مرکز آموزش‌های کوتاه‌مدت دانشگاه بین‌المللی جامعه‌المصطفی در این کوچه هم وزن آموزشی آن را بسیار سنگین کرده است. سرانجام اینکه احداث بوستانی خطی روی بقایای کال قره‌خان در بخش شرقی کوچه و فضای سبز کوچکی در ابتدای این مسیر در طول سالیان اخیر باعث برگشتن طراوت و سرسبزی از‌دست‌رفته به این کوچه شده است.
نامداران کوچه و شهدای جاوید نامش
بانو سیده‌فاطمه سیدخاموشی، یا همان خانم‌طا‌هایی معروف را باید مشهورترین چهره این کوچه در عمر صدساله آن دانست. او با ایجاد مکتب‌نرجس نه‌تنها سبب رونق مذهبی این کوچه شد، بلکه آن را به بانوان نقاط مختلف مشهد و خراسان شناساند.
شادروان یزدجردی چهره خاص دیگر این کوچه است. وی که در ابتدا ملک خود در کوچه را به حسینیه موسوم به سوم‌شعبان اختصاص داده بود و در آن به میزبانی از زائران کم‌برخوردار می‌پرداخت، در سال‌های پایانی عمر به این نتیجه رسید که وقف فرهنگی ثمر بیشتری دارد و به‌همین‌دلیل حسینیه خود را به آموزشوپرورش واگذار کرد تا با برگزاری برنامه‌های آموزشی و فرهنگی در آن به پرورش روح جوانان بپردازند.
خاندان رثایی را نیز باید شناخته‌شده‌ترین خاندان این کوچه دانست که هنوز در آن ساکن هستند. یکی از اعضای این خاندان، یعنی محمدطاهر‌رثایی، در دوران دفاع‌مقدس در راه حفظ کیان ایران اسلامی به شهادت رسید و عضو دیگر آن، یعنی حسین رثایی، سال‌های بسیار در سنگر آموزشوپرورش در قالب معلم، مدیر و سرانجام مدیرکل استان به نسل جوان کشور خدمت کرد و دوره‌ای نیز عضو شورای‌اسلامی‌شهر مشهد بود. خیریه شهید‌رثایی به‌عنوان مرکزی حامی نیازمندان واقعی و مجموعه‌ای کارآفرین برای بانوان نیازمند هنوز در این کوچه فعال است.
خاندان‌های مظاهری، مقیم، حسینیان‌مقدم، پرتویان، حسینی، رضوی‌زاده، مجید‌فیاض و معین‌شهیدی از دیگر‌خاندان‌هایی هستند که تعدای از اعضای آنها در برهه‌ای از زمان ساکن این کوچه بوده‌اند. سرانجام اینکه در کنار شهید‌محمدطاهر‌رثایی، شهیدان مهرداد‌معلم و علیرضا‌نوری نیز از جوانان این کوچه بوده‌اند که در راه دفاع از ایران اسلامی جان خود را در طبق اخلاص گذاشته و به شهادت رسیده‌اند.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
